منظور از گفت‌وگوی سازنده یا غیرسازنده زن و شوهرها، سبک مراوده یا به اصطلاح سبک‌های ارتباطی یا تعاملی خانواده است. روان‌شناسان در این زمینه از سبک‌های مختلفی نام برده‌اند: سبک مقتدرانه، سبک پرخاشگرانه، سبک منفعلانه، سبک فعال، سبک عاشقانه، سبک وابسته، سبک دلبستگی‌وار و…
اما صرف‌نظر از سبک‌های گفت‌وگو، نکته مهم شناخت گفت‌وگوهای مذکور است. به عبارت دیگر بررسی ویژگی‌های گفت‌وگوی سازنده زوج‌ها و معین کردن آنهاست که حایز اهمیت است. بعضی از ویژگی‌های گفت‌وگوی سازنده بین زن و شوهرها به قرار زیر است:
1. در یک گفت‌وگوی سازنده، زن و شوهر به نیازها و فراخوان‌های عاطفی یکدیگر پاسخ مناسبی می‌دهندآآآ، یعنی زوج‌ها درک درستی از مطالب بیان شده توسط همسرشان داشته و پاسخ یا واکنش‌های آنها به سرنخ‌های مطرح شده همسر، مناسب و درخورد است. مثلا اگر مردی به خانه وارد شد و رو به همسرش گفت «خیلی خسته‌ام» انتظار می‌رود که زن این موضوع و نیاز عاطفی وی را درک کند و برای نمونه بگوید «خدا قوت از چهره‌ات معلوم است که خیلی خسته‌ای» اما اگر زن در پاسخ به شوهرش بگوید «حالا هم که آمده‌ای خانه خستگی‌ات را آورده‌ای» پاسخ مناسبی به همسر نیست.
2. در یک گفت‌وگوی سازنده، پیام‌ها به روشنی و ساده و واضح مطرح می‌شوند و در آنها از ایجاد ابهام خبری نیست، در صورتی که درک پیام پوشیده، بسیار سخت و منظور از آن نامشخص است.
3. در یک گفت‌وگوی سازنده ارتباط مستقیم است و به طور مشخص، مخاطب گیرنده پیام است و افراد به نشانه‌های غیرکلامی (در کنار گفتار) همدیگر نیز توجه می‌کنند.
4. در یک گفت‌وگوی سازنده، ارتباط سبکی فعالانه دارد و افراد با شور و اشتیاق با همدیگر مراوده و گفت‌وگو می‌کنند.
5. در یک گفت‌وگوی سازنده، سبک پاسخ‌دهی زوج‌ها به همدیگر سبکی مخرب نیست.
6. اگر دو مورد آخر (یعنی سبک ارتباطی فعال در مقابل غیرفعال و سبک ارتباطی سازنده در مقابل مخرب) را مبنای مراوده‌ها و ورابط زوج بدانیم و آنها را محورهای بردار گفت‌وگوهای زن و شوهر تصور کنیم، از ترکیب آنها چهار سبک مراوده حاصل می‌شود. این کاری است که روان‌شناسی به نام گیبل انجام داد.
گر چه این چهار سبک مراوده‌ای را درباره خبرهای خوش و شیوه عکس‌العمل همسر به اخبار خوشی که همسرش به او می‌گوید مؤثر می‌دانند، ولی واضح است که می‌توان سبک‌های مذکور را درباره سایر مراوده‌ها و گفت‌وگوهای خانوادگی هم به کار برد. به اختصار به این سبک‌ها اشاره می‌شود:
سبک سازنده فعال
مناسب‌ترین سبک و سالم‌ترین آنهاست. نوع مراوده و ارتباط زن و شوهر با هم با شور و شوق است، زوج در هنگام گفت‌وگو تبسمی برلب دارند (یا حداقل چهره عبوس و گرفته ندارند)، زن و شوهر در کنار توجه به محتوای گفتار یکدیگر و شنیدن خوب و فعال، به نشانه‌های غیرکلامی یکدیگر نیز توجه دارند، بین آنها تماس چشمی برقرار است و اعضای خانواده در هنگام حرف زدن با یکدیگر به چهره و چشمان هم می‌نگرند.
سبک فعال مخرب
نام این سبک، ماهیت آن را مشخص می‌سازد. در این سبک مراوده و رابطه، نظر طرفین به شکل کاملاً منفی ابراز می‌شود و سرنخ‌های غیرکلامی منفی بروز می‌کنند. به بیان دیگر، این سبک گفت‌وگو منفی ولی بسیار پرسرو صداست؛ پرخاشگری، فریاد و داد و هوار و جیغ زدن از جمله روش‌های سبک فعال مخرب است. نگاه به همدیگر پرخاشگرانه و از روی بی‌محبتی است.
سبک منفعل سازنده
در این سبک ارتباطی، ابراز هیجان‌ها و عواطف، فعالانه صورت نمی‌گیرد. اگر چه ممکن است عواطف مثبتی هم در گفت‌وگوهای میان زن و شوهرها وجود داشته باشد، ولی ابراز آنها با گرمی و حرارت همراه نیست. جنبه‌های مثبت زندگی به‌ویژه آنها که مربوط به همسرند و یا از سوی او مطرح می‌شوند، چندان شور و شوقی برنمی‌انگیزند و به‌طور کلی نسبت به گفته‌های همسر نوعی بی‌تفاوتی وجود دارد.
سبک منفعل مخرب
زن و شوهر یا حداقل یکی از آنها هیچ میلی به مراوده و گفت‌وگو ندارد. تماس چشمی کمی با هم دارند یا اصلاً به صورت هم نگاه نمی‌کنند. همسران از هم دورند، گویی میان آنها فاصله وجود دارد. اگر مراودات آنان کمی جدی‌تر شود، اغلب یکی با ترک موقعیت یا با کنار کشیدن، بی‌میلی خود را به مراوده نشان می‌دهد یا فوراً موضوع بحث را عوض می‌کند.
از میان این چهار سبک مراوده، تنها سبک سالم، سبک فعال سازنده است. این سبک همانی است که پروفسور جان گاتمن معتقد است در آن زن و شوهر سر نخ‌های عاطفی کلامی و غیرکلامی همدیگر را دریافته و با پاسخ‌دهی به نیازهای عاطفی یکدیگر، گفت‌وگو و تعاملی سازنده و مؤثر میان خود برقرار می‌کنند. پیش‌تر نمونه‌ای از دریافت سرنخ‌های عاطفی را آوردیم. اکنون صحنه‌ای دیگر را در نظر بگیرید:
فرض کنید بانویی تمام روز پنجشنبه را به تمیز کردن انباری خانه مشغول بوده و بعد از همسرش که مشغول تماشای فوتبال تیم محبوبش از تلویزیون بوده، می‌خواهد نگاهی به انباری بیندازد تا ببیند چقدر خوب نظافت شده است. طبیعی است این بانو با این تقاضا یک فراخوان (سرنخ) عاطفی مبنی برقدردانی شوهرش داده است، اما بگذارید ادامه ماجرا را از زبان او (خانم) و در یک جلسه مشاوره خانواده بشنویم: «من تمام روز پنجشنبه انباری را تمیز می‌کردم و آقا نشسته بود و فوتبالش را می‌دید. بعد وقتی کارم تمام شد و به او گفتم بیا و ببین؛ به جای تشکر، به من می‌گوید: وقت زیادی را صرف تمیز کردن انباری به این کوچکی کردی‌ها!».
همان‌طور که ملاحظه می‌شود، این زن برای نوعی حمایت و ارتباط عاطفی همسرش یک فراخوان (سرنخ) عاطفی داده، ولی شوهرش اصلاً آن را نگرفته است. این نمونه‌ای از یک گفت‌وگوی غیرسازنده است. اما اگر در همین صحنه، شوهر پس از دیدن انباری تمیز شده به همسرش می‌گفت: «به به، چقدر خوب شده، دستت درد نکند، خیلی زحمت کشیدی و …»
………………………
- این یادداشت در پنجاه‌ویکمین شماره ماهنامه «سپیده دانایی» ویژه دی‌ماه 1390 منتشر شده است.