خطبه متقین و مهارت‌های گفت‌وگو
این روزهای ماه رمضان منتسب به یاد امام علی(ع) و گفتن و شنیدن و خواندن درباره اوست. اگرچه یاد او و توسل جستن به او در همه روزهای ما که خود را پیرو راه و رفتار او می‌خوانیم، باید جاری باشد. ما نیز در کانون گفت‌وگو بر آن شدیم تا به شیوه‌ای کاربردی به آن حضرت توسل کنیم و از مشی و مرام و توصیه‌هاش برای فرهنگ‌سازی گفت‌وگو بهره ببریم. آنچه در ادامه می‌خوانید یادداشت فاطمه صدرعاملی، عضو هیئت مدیره کانون در این باره است.
خطبه متقین و مهارت‌های گفت‌وگو
در مورد شخصیت حضرت علی(ع) بسیار سخن رفته است. کتاب‌های فراوانی نوشته شده و اشعار زیبایی سروده شده است.
شهریار شاعر بزرگ معاصر می‌گوید: نه خدا توانمش خواند/ نه بشر توانمش گفت / متحیرم چه نامم / شه ملک لافتی را
ملامهرعلی، شاعر ایرانی قرن سیزدهم هجری نیز در قصیده‌ای به زبان عربی چنین گفته است:
ها علىٌّ بشر كيف بشر / ربه فيه تجلى و ظهر
«بدان كه على بشر است، اما چگونه بشرى است؟بشرى كه آثار قدرت پروردگارش در وجود او آشكار و نمايان شده است.»
در این نوشته کوتاه مجالی برای معرفی آن حضرت نیست و به هرحال ابعاد مختلف وجود او در وصف نگنجد. در اینجا برای تبرک به قطعه‌ای کوتاه از نهج البلاغه اشاره می‌کنیم.
یکی از خطبه‌های حضرت علی در نهج‌البلاغه که در جواب سوال یکی از یاران حضرت ایراد شده، اوصاف متقین نام دارد. یار حضرت به‌نام همام جویای اوصاف متقین است و به جواب اولیه حضرت که وی را با اشاره به آیه قرآن به پرهیزکاری و نیکوکاری فرامی‌خواند، قناعت نکرده و جویای توضیح بیشتری می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید، بخش کوچکی از این خطبه است.
حضرت در ابتدا می‌فرمایند: خداوند نیاز به طاعت بندگان ندارد و از نافرمانی‌شان نیز زیانی به او نمی‌رسد. به همه روزی می‌دهد و هریک را در جایی که در خور آن‌هاست قرار می‌دهد. سپس شماری از اوصاف متقین را این چنین معرفی می‌کند.
متقین راست‌گویند. در رفتار و گفتارشان متواضع‌اند. از بی‌عدالتی و بی‌انصافی گریزانند. خوب گوش می‌دهند. صبور و شکیبا هستند. شب هنگام قرآن را با تامل میخوانند و در روز دانشمندان پرسشگر نیکوکار و پرهیزگارند. در کار خیر و نیکو پایدارند. نرم‌خوی و هشیارند و در طلب دانش حریصند.
ایام را با یاد خدا می‌گذرانند. بردباری را با دانش می‌آمیزند و گفتار را با کردار همراه می‌کنند. از گفتن سخن زشت دورند و گفتار آنها نرم است. بر کسی که دشمن دارند، ستم نکنند. مردمان را با لقب‌های زشت یاد نکنند.
به کارگرفتن کلام علی متناسب با اقتضائات گفت‌وگو
با تکرار این نکته: «متقی گفتار را با کردار همراه می‌کند» فرصت را غنیمت شمرده و اشاره کوتاهی می‌کنیم به برداشتمان از این خطبه برای چگونگی همراه کردن گفتار با کردار و از بین بردن فاصله نظر و عمل. این چنین توسل به حضرت علی برای ما معنای کاربردی پیدا می‌کند و توسل به حضرت یعنی به کارگرفتن کلام ایشان متناسب با اقتضائات جامعه. در ادامه به چند نکته از این هم‌پوشانی اشاره می‌کنیم.
- «راست گفتن» که در خطبه به آن تاکید شده، یکی از مهارت‌های گفت‌وگوست که با عبارت «از دل سخن گفتن» آمده است. در اینجا وقتی از گفت‌وگو سخن می‌رود، مقصود گفت‌وگویی است که در روند آن فاصله نظر و عمل کم می‌شود.
- تواضع مورد نظر خطبه متقین در مهارت «احترام» و در مهارت به «تعلیق درآوردن موقتی نظر خود» به تحقق می‌پیوندد.
صبر و بردباری با مهارت «دوری از شتاب» جامعه عمل می‌پوشد. در دنیای امروز همه چیز با شتاب می‌گذرد و دعوت به تامل و آرامش از شرایط پرهیزکاری است. - خصوصیت پرسشگر بودن را با مهارت «جویایی» می‌توان دنبال کرد و پایداری در کار نیک را با مهارت «جانبداری سازنده» می‌توان به پیش برد.
- در خطبه چند بار از تلاش برای طلب دانش سخن می‌رود. یکی دیگر از مهارت‌های گفت‌وگو آمادگی برای «یادگیری» با «ذهن باز» است. به یقین ذهن باز داشتن زمینه طلب دانش است.
امیدواریم تلاش کوچکمان در بازسازی مفهوم تقوی و توسل این چنینی به آن حضرت مورد قبول قرار گیرد و در راه خیر قدمی به پیش رویم. نقد دیگران به این گونه توسل زمینه تصحیح و پیشرفت آن را فراهم می‌کند.