ابزاری مؤثر برای رفع مشکلات در خانواده
عدم وجود گفت‌وگو در خانواده درک افراد را برای یکدیگر مشکل ساخته و ادامه زندگی را غیر ممکن می‌سازد. آموزش مهارت‌های ارتباطی در این رابطه عامل خوبی برای افزایش گفت‌وگو است.
یکی از عوامل شکل گیری مشکلات خانواده، عدم وجود گفت‌وگوی سالم است، چرا که با مهارت‌های کلامی و غیر کلامی آشنا نیستیم و در ابتدای صحبت با همسرمان ناگهان چیزی می‌گوییم که یا خودمان و یا طرف مقابل منفجر شده و بحث با جنگ و دعوا پایان می‌یابد. عدم وجود گفت و شنود مزمن، درک افراد را برای یکدیگر مشکل ساخته و ادامه زندگی را غیر ممکن می‌سازد. آموزش مهارت‌های ارتباطی در این رابطه عامل خوبی برای افزایش گفت‌وگو است.
گفت‌وگو موثرترین ابزار برای رفع سوء تفاهمات و ناملایمات بوده و حتی بزرگترین اختلاف‌ها و دشمنی‌ها و جنگ‌ها نیز، بالاخره با گفت‌وگو و میز مذاکره مرتفع می‌شوند. عدم استفاده از گفت‌وگو، باعث می‌شود که سیکلی معیوب طی شده و در نهایت و با تأخیر، گفت‌وگو به عنوان آخرین راه امتحان شود، در صورتی که گفت‌وگو اولین اقدام برای تبادل اطلاعات و رسیدن به شناخت، قضاوت و رفع سوء تفاهمات است.
عملکرد موثر یک خانواده یعنی موفقیت‌ها، آرامش، رشد و تعالی ،و عشق و همبستگی که نتیجه آن پرورش فرزندان سالم است، بستگی به فراهم کردن روش‌ها و نگهداری مراوده روشن دارد، مراوده یعنی دوستی، آمد و شد.
ارتباط سالم مستلزم داشتن کانون توجه و تمرکز مشترک و رسیدن به معنی و مقصود مشترک بین دو یا چند نفر است.
در تمام خانواده‌ها، گفت‌وگو موثرترین وسیله اطلاعات واقعی است، ولی تعامل عاطفی زیادی از طریق پیام‌های غیرکلامی، ایما و اشاره، لحن صدا، حالات چهره، حتی مقدار فاصله فیزیکی بین اعضاء منتقل می‌شود. گاهی اوقات، سکوت یک پیام نیرومند است، مثلاً هنگام رنجیدگی و خشم سکوت کرده و فکر کنیم، اما در خانواده‌های دچار اختلال، به جای سکوت و یا مکالمه و گفت‌وگو، برای همدیگر، سخنرانی می‌کنند و یکدیگر را محکوم کرده و یا به هم پشت کرده و یا هنگام صحبت از برقراری تماس چشمی اجتناب می‌ورزند.
گفت‌وگو همان مراوده‌ای است که در آن وجود توجه مشترک، تمرکز لازم، ابراز صریح و احترام آمیز عقاید و احساسات رعایت می‌شود و بیان عواطف توأم با آشنایی با تکنیک و مهارت ارتباطی و علایم غیرکلامی انجام می‌گیرد که در آن گفت‌وگو و مکالمه برقراری تماس چشمی، لحن و تن صدای مناسب و … برقرار می‌شود.
«دیو رانتن» نویسنده کتاب پرفروش «زنان و مردان در گفت و شنود»، معتقد است که در روش ابراز عقیده بین زن و مرد، تفاوت‌های بنیادینی وجود دارد که این تفاوت‌ها مانند دو زبان مختلف از دو فرهنگ متفاوت است. بر این اساس، ارتباط کلامی بین زن و مرد به دشواری عبور از پله‌های شکننده بین دو فرهنگ است.
هر چند تفاوت بین زنان و مردان در روش‌های ابراز عقیده و احساسات وجود دارد و زنان بیش از مردان به آشکار کردن شخصیت خود علاقه دارند و مردان نیز از سخنوری برای به دست آوردن کنترل و استقلال و ارتقاء خود استفاده می‌کنند، اما حقیقت آن است که تفاوت‌های موجود در روش‌های کلامی بین زن و مرد اندک است و افراد هر دو گروه با یادگیری و آموزش مختصر و با استفاده از متدهای صحیح می‌توانند از کلام واضح و روشن استفاده کرده و گفت‌وگوی سازنده داشته باشند.
یکی از روش‌های مهارت‌های کلامی، استفاده نکردن از جملاتی است که شخصیت طرف مقابل را خرد کرده و یا به گونه‌ای خشم او را بر می‌انگیزد که ادامه گفت‌وگو، غیر ممکن می‌شود. یکی از عوامل ایجاد مشکلات خانوادگی می تواند پیام‌های منفی باشد که در ارتباطات کلامی استفاده می‌شود.
براساس نتایج بررسی‌ها چهار روش عمده کنش و واکنش گفتاری به شرح ذیل قابل بررسی است:
1- انتقاد: به معنای حمله به شخصیت و منش یک فرد مانند «خیلی خودخواهی، به جز خودت به هیچ کس دیگری فکر نمی‌کنی» و … است.
2- تحقیر: به معنای توهین از روی عمد یا سوء استفاده و خشونت زبانی است، مانند: «نمی‌دانم چرا گیر مرد نادانی چون تو افتادم؟» ، یا «از یه آدم دهاتی و پشت کوهی مثل تو دیگه چه انتظاری می‌شه داشت؟»
3- دفاع از اشتباه خود: به معنای انکار مسئولیت، بهانه آوردن و شکایت کردن است. «به من چه، کی گفته من باید فلان کار رو انجام بدم؟» یا « تو همیشه دیر میای، حالا یکدفعه من دیر اومدم، مگه چیه؟»
4- انصراف و عقب نشینی: به معنای جواب شکایت را با سکوت بی جا دادن و سپس قهر و بی محلی به همسر. هر کدام از این موقعیت‌ها می‌توانند به آتشفشانی از قهر، خشم، نفرت بینجامند که معمولاً می‌شود با یک گفت‌وگوی ساده از بروز آن جلوگیری کرد.
……………………………………
* به نقل از کتاب «خانواده بالنده» نوشته محمدمهدی امیری، انتشارات آوای کلار