امام موسی صدر در «سفر شهادت» اصالت را به «گفت‌وگو» و «صلح» داده است
مهدی مهریزی درباره کتاب «سفر شهادت» گفت: امام صدر در این کتاب به بُعد انسانی عاشورا بیشتر توجه کرده و بر همین اساس نیز ایشان در قیام حسینی اصالت را به گفت‌وگو و صلح می‌دهد نه به جنگ.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی کانون گفت‌وگو، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی مهریزی در آیین اختتامیه طرح ملی مطالعاتی «سفر شهادت» که ۱۷ مهرماه در دانشگاه تهران برگزار شد، به تحلیل کتاب «سفر شهادت» و نگاه امام موسی صدر به رخداد عاشورا پرداخت. مشروح سخنان دکتر مهریزی را در ادامه مطالعه می کنید.
نگاه انسانی امام صدر به واقعه عاشورا
اگر ما به تاریخ تفکرات شیعیان درباره واقعه عاشورا را نگاه کنیم با سه دیدگاه «عاطفی»، «حماسی» و «انسانی» مواجه خواهیم شد. دیدگاه عاطفی از عاشورا، مصیبت‌ها و غم‌ها را برجسته کرده و بیشتر به عزاداری‌ها و نوحه‌ها می‌پردازد. تا 100 سال پیش عموم تولیدات شیعه در این حوزه بوده و ادبیاتی حزن‌انگیز دارد.
از 100 سال پیش در جهان انقلاباتی صورت گرفته است. از آن سال‌ها نیز عالمان و اندیشمندان شیعه با قیام عاشورا را از منظر حماسی برخورد کردند. بحث شهادت و مبارزه با ظلم در این کتاب‌ها مطرح شده و نام کتاب‌ها مانند «حماسه حسینی»، «رستاخیز حسینی» و… نیز گویای این نکته است. مواجهه انسانی با قیام عاشورا نیز اخیرا شکل گرفته و مباحثی چون «مسئله زن»، «حقوق شهروندی»، «کرامت انسانی» و… را در قیام حسینی بررسی می‌کنند.
نکته مهم در این میان است که رخدادها و حوادثی که قداست دینی دارند مانند نصوص از لایه‌های مختلفی برخوردارند. مواجهاتی که درباره قیام عاشورا بیان کردم سه لایه از عاشورا هستند که مکمل یکدیگرند و ناقض هم نیستند. یک‌لایه دیدن عاشورا «اخباری‌گری» است. اخباری‌گری فقط در نگاه به حدیث خلاصه نمی‌شود و در همه لایه‌های زندگی وجود دارد.
در کتاب «سفر شهادت» هر سه لایه به خوبی دیده شده و به هر سه آنها نیز توجه جدی شده است. البته نگاه به لایه سوم یعنی توجه به بعد انسانی، جدی‌تر است. بعد انسانی در مقالات و گفتارهای امام موسی صدر درباره عاشورا بسیار مهم است که همه در حدود 45 سال پیش مطرح شده‌اند. یکی از مهم‌ترین آنها بحث تبعیض جنسیتی است. به‌جز توجه جدی امام صدر به نقش حضرت زینب(س) در «سفر شهادت» این نکته به طور جد مطرح شده که چرا ما زن را در حادثه عاشورا نبینیم؟ امام صدر بیان کرده که زن در میدان کربلا نقش مرد را کامل می‌کند و جهاد او را شکل می‌دهد.
اصالت به «گفت‌وگو» است نه جنگ
در کتاب «سفر شهادت» به دلیل توجه به لایه انسانی، بارها بر مفاهیمی چون «گفت‌وگو» و «تفاهم» تاکید شده است. به عبارتی امام صدر زمانی که در مجلس امام حسین(ع) بودند بحث «گفت‌وگو» را مطرح کردند. ما مدام فکر می‌کنیم که اگر شهید نشویم ذلیل و خوار هستیم. این درست نیست؛ «گفت‌وگو» بر جنگ برای رسیدن به آرمان‌ها اصالت دارد. امام صدر در گفتار «شهادت چشمه جوشان تحول» کتاب «سفر شهادت» گفته است که «آنان که این حادثه [کربلا] را بزرگ می‌دارند، باید همچون امام حسین همواره برای گفت‌وگو، آتش بس و… آماده باشند.»
بنابراین امام صدر از روایت قیام عاشورا برای تبیین مفاهیمی چون گفت‌وگو و تفاهم بهره می‌برند. در سالی روز عاشورا با ایام کریسمس تقارن پیدا کرد. امام صدر در سخنرانی‌های خود به مناسبت آن سال «صلح» را عنصر مشترک میان کریسمس و عاشورا دانست. این برداشت‌ها لایه انسانی از عاشورا را برای ما عیان می‌کند. بنابراین منافاتی ندارد که ما مجلس روضه تشکیل دهیم و در آن ظلم‌ستیزی را برای صلح تقویت کنیم. امام موسی صدر این مقوله را تحقق بخشید چون در تفکراتش انسان بر همه چیز اصالت داشت.
البته چون اصالت داشتن انسان در تفکر اهل بیت مطرح شده در تفکر امام موسی صدر هم وجود دارد. امیرالمونین در خطبه 206 نهج البلاغه که مرتبط با جنگ صفین است، فرموده‌اند: «خوش ندارم که مدام به دشمنان ناسزا بگویید. کارهای بد آنها را گوشزد کنید که آب را بستند و… بجای ناسزا به آنها بگویید که خدایا امور ما را اصلاح کن و نگذار خون ما ریخته شود. اگر کار بد را گوشزد کنید هم تاثیرش بیشتر بوده و هم برای شما عذر ناگزیری از جنگ است.» در این اصالت تکثر و تنوع مطرح است، بنابراین باید گفت‌وگو و صلح را مدنظر قرار داد. البته اضطرار برای جنگ هم وجود دارد. از همه این مباحث من بازهم به تعبیر خودم برای امام موسی صدر می‌رسم که ایشان عالم طراز دین است. اگر ما بخواهیم عالمی را به عنوان طراز دین معرفی کنیم که عملش هم‌طراز با ائمه و اولیای دین باشد، آن امام موسی صدر است.