موانع گفت‌وگو در شهر مشهد از نگاه اساتید دانشگاه
سخنرانان در نشست «جامعه، شهر و گفت‌وگو، یادمان جامعه‌شناس برجسته کشور، مرحوم دکتر محمدامین قانعی‌راد» موانع برای رونق گفت‌وگو در شهر مشهد را برشمردند.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی کانون گفت‌وگو، نشست تخصصی «جامعه، شهر و گفت‌وگو، یادمان جامعه‌شناس برجسته کشور، مرحوم دکتر محمدامین قانعی‌راد» همراه با رونمایی از کتاب «زیارت شهر» عصر روز شنبه ۲۷ مرداد ۱۳۹۷ در فرهنگسرای کودک و آینده شهر مشهد، برگزار شد. در این نشست دکتر هادی خانیکی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر جبار رحمانی عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و دکتر مجید فولادیان، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد سخنرانی کردند.
شهری خاموش به دور از نقد و هشدار
خانیکی در این نشست با بیان اینکه در سال ١٣٩۴ به دعوت پژوهشکده ثامن همراه با دکتر قانعی‌راد به مشهد آمده است، گفت: دکتر قانعی‌راد درباره مشهد به دو موضوع نقد داشت؛ اول مسئله معنویت‌فروشی و نسبت آن با تجاری‌سازی بود. در واقع به نقد جهت‌گیری‌های مشهد از سویه معنویت به سویه پول پرداخت و آن را مورد عتاب قرار داد.
وی افزود: دومین نقد دکتر دورافتادگی مشهد از گفت‌وگو و ضرورت تبدیل آن به کانون گفت‌وگوهای اجتماعی بود. عین تعبیر وی این بود: «مشهد شهری شده است خاموش به دور از نقد و هشدار» و سؤالش این بود که چرا جامعه روشنفکری و دوستان جامعه‌شناس مشهدی به این مسئله نمی‌پردازند؟
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: دغدغه مرحوم قانعی‌راد درباره مشهد این بود که چرا جامعه از وضعیت گفت‌وگویی خودش خارج شده است؟ جدی‌ترین مبحث دکتر قانعی‌راد، پرداختن به ضرورت گفت‌وگو با تأکید بر گفت‌وگوهای اجتماعی بود. یعنی منظورش از گفت‌وگو امر تزئینی و لوکس و درددل نبود، مدنظرش این بود که چطور باید راهی برای برون‌شد جامعه از مشکلاتی که گرفتارش هست، پیدا شود. او از این منظر به مشهد هم پرداخت.
آمار طلاق و دشواری گفت‌وگو در خانواده‌ها
خانیکی در بخش دیگری از سخنان خود به مشکلات جامعه‌شناختی شهر مشهد اشاره کرد و گفت: برای ما مشهدی‌ها دو پرسش مطرح است. اول اینکه چه شهری داریم و بعد اینکه چه شهری می‌خواهیم داشته باشیم و برای رسیدن به آن چه کارهایی می‌توان انجام داد؟ ما دومین شهر بزرگ ایران هستیم، شاید هم یکی از شهرهای پرمسئله ایران. نصف وسعت پایتخت و یک‌سوم جمعیت آن را داریم اما آسیب‌های اجتماعی‌ای که زیرپوست این شهر وجود دارد، بسیار بیشتر از یک‌سوم تهران است. مشهد در بیش از پنج آسیب یا اول است یا با فاصله کمی از تهران قرار دارد.
خانیکی در ادامه از میان انواع آسیب‌های اجتماعی شهر مشهد به آسیب‌هایی که باعث عدم شکل‌گیری گفت‌وگو می‌شوند اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که می‌تواند نشان دهد جامعه‌ای فقر یا ضعف گفت‌وگو دارد، فقر گفت‌وگو در خانواده است که بازتابش را در طلاق نشان می‌دهد. در شهر ما در برابر هر ٨/٢ ازدواج، یک طلاق وجود دارد و این رقم بالایی است که نشان می‌دهد گفت‌وگو کردن در این شهر چندان آسان نیست.
خانیکی تصریح کرد: دومین شاخصی که فقر گفت‌وگو را نشان می‌دهد نزاع است و طبق آمار، استان خراسان رضوی، رتبه دوم کشور را در نزاع دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی حاشیه‌نشینی را مانع سوم برای شکل‌گیری گفت‌وگو برشمرد و گفت: مشهد در میان کلان‌شهرها رتبه اول را از نظر حاشیه‌نشینی دارد؛ به‌طوری که در این شهر از هر سه‌نفر یک نفر را می‌توان حاشیه‌نشین دانست.
او شاخص چهارم را مسئله تخریب سریع و بی‌رحمانه بافت‌های تاریخی در شهر مشهد دانست و در ادامه ابراز کرد: اینکه در یک شهر ما زائر و شهروند را به صورت دو انسان جدا از همدیگر که کاری به هم ندارند، تعریف کنیم نتیجه‌اش این می‌شود که با دو شهر در درون یک شهر مواجه شویم. یکی شهری که ویژگی اصلی مشهد یعنی زیارت را دارد و دیگری شهری که ویژگی جدیدی در آن تحت عنوان تجارت شکل گرفته است.
این کارشناس رسانه در پایان به فرصت‌های گفت‌وگو در مشهد اشاره کرد و گفت: وجود حضرت رضا (ع)، به عنوان امام گفت‌وگو و بنیادگذار اولین رفتار گفت‌وگو در ایران و جهان اسلام، آن‌قدر ظرفیت دارد که بتوانیم رفتار ایشان را در زندگی و جهان مدرن خودمان بازآفرینی کنیم. دوم اینکه به دلیل وضعیت امروز مشهد، این شهر یک شهر چند‌فرهنگی شده است و اگر شما به جهان نگاه کنید می‌بینید پویایی جهانی در جوامع چند‌فرهنگی است و سوم خود ماهیت و ظرفیت ابزارهای نوین ارتباطی مثل شبکه‌های اجتماعی است که از میان آن‌ها مناسبت‌های نو و نهادهای نو می‌تواند آفریده شود.
شهرمان را تافته جدابافته ندانیم
دکتر جبار رحمانی به کتاب «اخلاقیات شعوبی و روحیه علمی» که اوایل مردادماه از آن رونمایی شده است، به عنوان مهم‌ترین اثر دکتر قانعی راد، اشاره کرد و گفت: گرچه در این کتاب، اسمی از خراسان برده نشده است، درواقع درباره خراسان بزرگ است، چرا‌که بخش اصلی شکوفایی علمی‌ای که دکتر در کتاب درباره‌اش بحث می‌کند، در این جغرافیا روی داده است.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با بیان اینکه از منظر همین کتاب به مسئله گفت‌وگو می‌پردازد، ابراز کرد: برای رسیدن به شرایط گفت‌وگو چند مسئله را باید در نظر بگیریم؛ در درجه اول اینکه خودمان را تافته جدابافته از دیگر استان‌ها و کشورها و جهان پیرامون و نهایت حقیقت ندانیم. دوم اینکه حدود دیگری را بپذیریم و این دیگری هر فرد و جهان دیگری است که می‌تواند ارزشمند باشد و لزوما فروتر از ما نیست. نکته سوم اینکه فضای عمومی جامعه باید دموکراتیک باشد و آدم‌ها حق صداداشتن و ابزارش را داشته باشند.
رحمانی گفت: ایده اصلی کتاب این است که همه آدم‌ها مخلوق خدا و با هم برابر هستند، همه انسان‌ها به جامعه‌ای تعلق دارند و باید همدیگر را بشناسند.
نگاه تک‌بعدی به شهر نداشته باشیم
مجید فولادیان، دیگر سخنران این نشست گفت: متأسفانه طی سال‌های گذشته غلبه نگاه روان‌شناسی بر تمام نگاه‌ها و راه‌حل‌ها باعث شده است در چاهی که امروز هستیم گرفتار شویم.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی افزود: این درحالی است که چیزی که به آن احتیاج داریم فهم عمیق اجتماعی و جامعه‌شناسی از بستری است که اتفاق‌ها در آن روی می‌دهد.
فولادیان اضافه کرد: رویکرد دکتر قانعی‌راد به مسائل اجتماعی، رویکردی کاملا جامعه‌شناختی است و مشهد را مسئله‌ای تک‌وجهی نمی‌داند. او شهر را به عنوان یک بعد از مسائل اجتماع مطرح می‌کند، بنابراین اگر امروز بخواهیم مسائل شهرها را متوجه شویم، نباید نگاه تک‌بعدی داشته باشیم، بلکه باید مسئله را در کلانِ کشور و نظام اجتماعی ایران و در فاصله زمانی حداقل هشتاد‌ساله که شروع فرایند مدرنیته در ایران است تحلیل کنیم.